Сè поверојатно е нова светска криза. Рецесијата речиси сигурно ќе дојде и сите се надеваат дека ќе се избегне стагфлација.
Рецесијата е забавување на економската активност во долг временски период, што технички трае два последователни квартали (половина година), но веќе може да се прогласи по неколку месеци. Невработеноста расте, бруто домашниот производ (БДП) опаѓа, индустриското производство се намалува и помалку се продава во продавниците. Не мора да се исполнат сите услови во исто време, но тие често доаѓаат еден по друг.
Стагфлацијата е многу потешка ситуација, во која паралелно со рецесијата се случува и висок пораст на цените, т.е. инфлација. Проблемот се јавува што политиките што се борат против високата инфлација истовремено ја влошуваат рецесијата, вклучително и невработеноста, а политиките што ја ублажуваат рецесијата го влошуваат проблемот со инфлацијата. Безизлезна ситуација во која, за среќа, светот не се нашол од 70-тите години на минатиот век, пишува Index.hr.
Во последно време сè повеќе се зборува дека е веројатна рецесија, а има и назнаки дека ќе дојде до стагфлација. Постојат неколку макроекономски проблеми кои го сугерираат тоа.
Историски раст на цените
Иако централните банки, Федералните резерви на САД (ФЕД), Европската централна банка (ЕЦБ) и Банка на Англија (БОЕ), ги уверија повеќето политичари, економисти и граѓани во 2021 година дека нема да има инфлација, во 2022 година се евидентирани историски нивоа, невидени со децении.
Во мај инфлацијата во САД е 8,6 отсто во однос на истиот месец лани. Во однос на април, цените пораснале за 1%, многу повеќе од очекуваното. Ова е највисоката стапка на инфлација во последните 40 години, од 1981 година.
Обединетото Кралство има стапка на инфлација од 9 проценти, исто така највисока во последните 40 години. Во Германија тоа е 7,9 отсто, што е највисоко од почетокот на 1970-тите. Франција има највисока инфлација од средината на 1980-тите, Италија највисока од 1990-тите, итн.
Во ЕУ особено се погодени балтичките држави Естонија, Литванија и Летонија, со стапки на инфлација од 16 до 20 проценти. Дванаесет земји-членки на ЕУ во мај имале стапка на инфлација од над 10 отсто, а меѓу нив е и Хрватска, но и Црна Гора, која е позната како следната членка на Унијата, пишува Index.hr.
Во Канада е 6,8 отсто, во Мексико 7,65 отсто, во Бразил 11,73 отсто, во Чиле 11,5 отсто, во Аргентина 58 отсто – инфлацијата е проблем на Северна и Јужна Америка.
И остатокот од светот има проблем со растот на цените: Индија (7 проценти), Австралија (7 проценти), Јужна Кореја (5,4 проценти), Јужна Африка (5,9 проценти), Египет (13,5 проценти), Русија (17 проценти) итн. Од месец во месец, високата инфлација се шири низ светот.
Најмногу ја турка растот на цените на енергијата (нафтата, гасот и струјата), но и храната. Иако многумина веруваат дека војната во Украина е виновна за растот на цените, факт е дека цените почнаа да растат многу пред нејзиното избивање. Војната во Украина само долеа масло на огнот.
Забавувањето на светската економија
Проценката на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во јуни 2021 година беше дека светскиот БДП ќе порасне за 4,9 отсто во 2022 година. Уште во јануари 2022 година тој беше ревидиран за 0,5 процентни поени пониско, на 4,4 отсто. Последната проценка од почетокот на јуни вели дека растот на светскиот БДП во 2022 година ќе изнесува само 2,9 отсто.
Проценката за растот на БДП се намалува паралелно со растот на стапката на инфлација, а во последниот извештај на ММФ се споменува и опасноста од стагфлација.
„Војната во Украина, заклучувањето во Кина, нарушувањата во светската трговија и ризикот од стагфлација го кочат растот. За многу земји ќе биде тешко да избегнат рецесија“, изјави претседателот на Светска банка Дејвид Малпас.
Каматните стапки на централната банка растат
Иако беше забележана инфлација кон средината на минатата година, таа беше ускратена до ноември. Прво се зборуваше дека нема да има голем пораст на инфлацијата, што се покажа како неточно, па се тврдеше дека инфлацијата е само минлива, а тоа испадна погрешно, па стана „најмногу минливо“, но тоа беше исто така погрешно.
ЕЦБ го призна постоењето на висока инфлација најдоцна од сите големи централни банки и е далеку зад себе во борбата против неа. Американската ФЕД неколкупати оваа година ги зголеми референтните каматни стапки, како и Банката на Англија.
ЕЦБ само најави пораст во јули оваа година, за прв пат по 11 години, на само 25 базични поени (0,25 отсто). Американскиот ФЕД веќе двапати ја зголеми референтната каматна стапка годинава, на сегашните 1,75 отсто, а до крајот на годината би можела да биде и повисока од 3 отсто.
Централните банки ги зголемуваат референтните каматни стапки за да се борат против инфлацијата. По покачувањето на каматните стапки на централните банки, растат и каматите на банките и другите финансиски институции за граѓаните и компаниите, поскапува задолжувањето и на крајот се троши помалку.
Поради поскапото задолжување, компаниите помалку инвестираат, а граѓаните помалку трошат на долгорочни добра како автомобили и недвижен имот. Вкупната економска активност опаѓа, што го намалува растот на БДП и ја зголемува невработеноста, но ја намалува инфлацијата.
Поентата е што фирмите и граѓаните трошат помалку, што ги намалува цените. Се создава „лажна“ рецесија за борба против инфлацијата. Растот на невработеноста е прифатлива жртва за да се спречи растот на цените.
Што ако државата почне да дели пари?
Она што се обидува да се избегне е создавање услови за стагфлација, истовремено забавување на економијата (раст на невработеноста) и голем раст на цените. Зголемувањето на референтните каматни стапки е начинот на кој централните банки ја постигнуваат оваа цел.
Но, ако во исто време државата, т.е. фискалната политика почнува да дистрибуира „пари од хеликоптер“ на разни субвенции за инфлациски трошоци за граѓаните и компаниите, а потоа се судираат фискалните и монетарните економии. Првата ја одржува инфлацијата во иднина преку распределба на пари за „покривање на трошоците на инфлацијата“, а втората се обидува да ја намали.
Токму така доаѓа и состојбата на стагфлација, дека економијата паѓа поради растот на каматите, а во исто време и цените продолжуваат да растат бидејќи граѓаните продолжија да трошат како и досега бидејќи државата практично ја субвенционирала инфлацијата.
Државите сè повеќе се задолжуваат
Приносите на државните обврзници растат од почетокот на годината. Тоа значи дека државите плаќаат сè поголема цена на долгот. До крајот на годината, приносите на обврзниците во повеќето земји од Северна Америка и ЕУ беа блиску до нула, но некои веќе се искачуваат на над 3 проценти.
Раст на јавниот долг
Некогаш ниско задолжената Кина се искачи на речиси 70 отсто од јавниот долг во однос на БДП, додека во 2010 година беше само 34 отсто од БДП. Вкупниот долг на Кина, кој покрај јавниот долг го вклучува и долгот на компаниите и населението, дојде на исто ниво како и долгот на САД и еврозоната, мерено според нивниот удел во БДП.
Растот на глобалниот долг на глобално ниво е еден од изворите на тековната висока инфлација, но веројатно е добра вест што високите нивоа на јавен долг сериозно ја ограничуваат способноста на земјите да продолжат со експанзивни фискални стимули, т.е. со делење пари на компаниите и граѓаните, што некои го предлагаат за да се ублажи влијанието на инфлацијата, а всушност само би го продолжило и зголемувало, пишува Index.hr
